EMDR: een veelgebruikt woord in therapieland, maar ook een hoop letters bij elkaar. Misschien ben je hier terechtgekomen omdat er tegen je is gezegd dat het goed is om EMDR-therapie te gaan volgen, of misschien wil je gewoon meer van het onderwerp weten. Hoe dan ook, aan de hand van het ervaringsverhaal van Serena*, die een halfjaar lang EMDR volgde bij Fier, nemen we je mee in het EMDR-proces en leer je meer over deze therapievorm.
1. Wat is EMDR?
EMDR betekent Eye Movement Desensitization and Reprocessing. Als je een traumatische gebeurtenis hebt meegemaakt, is het belangrijk dat je dat op een gegeven moment kunt verwerken. Daarna is het de bedoeling dat de gevolgen van de gebeurtenis – bijvoorbeeld de hevige nachtmerries die je misschien wel hebt – niet meer zo groot op je is. Bij EMDR ga je daarmee aan de slag. Doordat je tijdens het terugdenken aan het meest nare plaatje van een trauma wordt afgeleid met opdrachtjes of lichten, neemt de negatieve lading van dat plaatje af. Hoe dat in z’n werk gaat, legt Serena verderop uit.
2. Wanneer is EMDR een optie?
Serena heeft tien jaar lang in een ‘misbruik wereld’ geleefd, zoals ze het zelf omschrijft. Ze miste veiligheid en stabiliteit, raakte in een depressie en ontwikkelde een eetstoornis. ‘Ik had enorm last van de trauma’s die ik niet kon verwerken.’ Ze bleef de nare beelden van haar misbruik herbeleven, ze zag ze opnieuw voor zich alsof ze ze opnieuw meemaakte. Ook kreeg Serena last van dissociatie: wanneer ze angstig werd, verdween ze als het ware uit haar lichaam, om zo de angstige situatie niet bewust te beleven. ‘Mensen konden wel tegen me praten, maar ik kreeg het dan eigenlijk niet meer mee.’
Ook beleefde ze de nare ervaringen weer als ze sliep; ze kreeg last van heftige nachtmerries, wilde niet meer slapen of in het donker zijn. ‘Daardoor isoleerde ik mezelf. Ik wilde niet dat ik weer gevonden zou worden door de mensen uit mijn verleden of dat ik weer in zo’n situatie terecht zou komen.’
Twijfel
Toen ze uiteindelijk bij Fier terechtkwam voor ambulante hulp, twijfelde ze enorm of EMDR wel wat is. ‘Ik zei tegen een vriendin, ik eet m’n schoen op als dit werkt. Maar ze namen echt de tijd voor mij, daar verbaasde ik me wel over. Dat was ook het moment waarop ik echt begon met luisteren naar hoe ze mij wilden helpen en vertrouwen kreeg.’
Tip van Serena: ‘Kijk even door de eerste paar sessies heen. Het is helemaal niet leuk om dit te doen, maar neem er echt de tijd voor en dan zal je resultaten gaan zien. Rome is ook niet in één dag gebouwd.’
In de eerste periode van Serena’s therapie lag de focus op het opbouwen van een band met haar therapeuten en het in kaart brengen van haar trauma en de bijbehorende klachten. ‘Ook mijn triggers brachten ze in kaart, zodat we wisten waar we bij EMDR op konden focussen.’
3. Hoe gaat EMDR in z’n werk?
Twee keer in de week ging Serena met EMDR aan de slag, voor ongeveer een half jaar, maar dit is heel erg afhankelijk van hoeveel je moet verwerken en hoe snel dat bij jou gaat. Voor de therapiesessies was iedere keer een uur ingepland, maar die haalde Serena niet altijd: ‘Soms ging het gewoon echt niet, dan was ik na tien minuten alweer op weg naar huis. Andere keren gingen we het volle uur aan de slag.’
Elke sessie begon met even inchecken bij Serena hoe het met haar ging en hoe haar triggers voelden. Hoe reageerde ze op de afgelopen afspraken en merkte ze ook verandering? Daarna vroeg haar therapeut met welk beeld Serena die dag wilde werken. ‘Ik had meerdere traumatische beelden, dus ik begon maar gewoon bij het begin, het eerste beeld waar ik veel moeite mee had als ik eraan terugdacht.’
De lamp
Serena moest een beeld in gedachten nemen dat veel spanning bij haar opwekt. Daarna stelde de therapeut een aantal vragen. Heb je het beeld voor je? Kun je de situatie letterlijk beschrijven? ‘In het begin vond ik het enorm lastig om hardop uit te spreken wat ik zag, maar ik ging daar steeds meer mee oefenen. Daarna moest ik twee minuten naar de EMDR-lamp kijken.’
Die lamp is een lange lichtbalk waarbij er telkens een lampje van links naar rechts beweegt. Deze moest Serena volgen met haar ogen. Af en toe zaten er ook tikjes bij wanneer het lampje helemaal links of rechts bereikte of moest Serena meebewegen. ‘Het zag er soms echt uit als Nederland in Beweging, dat je van die stapjes naar links en rechts moet maken, of gewoon zelf mee moet tikken op je benen.’
Vervolgens vroeg de therapeut Serena wat er na die twee minuten bij haar opkwam. Wat ziet ze voor zich, hoe hoog is haar spanning? Of is het beeld weer uit haar gedachten verdwenen? Daarna werd er nog een aantal keer afgewisseld tussen de twee minuten met de lamp en het inchecken bij Serena.
4. Werkgeheugen belasten
EMDR komt neer op iemand met één been in het verleden houden en het andere in het ‘hier en nu’. Je denkt terug aan het meest nare beeld dat je hebt – het verleden – terwijl je naar een lampje kijkt dat op dat moment voor je staat of door heen en weer te stappen – het hier en nu.
Het lijkt heel vaag en overdreven, maar dit alles is om het werkgeheugen van je hersenen – een onderdeel van je korte termijn geheugen – te belasten. Hierdoor neemt de spanning van een traumatisch beeld af.
Spanning
De therapeut vraagt Serena aan het begin van de sessie om het beeld dat ze die dag wil behandelen een cijfer te geven van hoeveel spanning het bij haar oproept, van 0 tot 10, waarbij 10 het meest is. Serena begint de sessie met een 10, maar als ze de vraag aan het einde van haar sessie weer krijgt, dan geeft ze de spanning misschien wel een 4 of zelfs een 0.
Komt die spanning daarna dan niet extra hard weer terug? Nee, de invloed die dat spannende beeld op je heeft, blijft op een gegeven moment weg. Misschien is het na één keer zelfs al verdwenen, maar heb je meerdere traumatische beelden, zoals Serena, dan zul je vaker terug moeten komen om bepaalde beelden te herhalen en om alle verschillende beelden in de therapie bij langs te gaan.
5. Bijwerkingen van EMDR
‘Ik merkte wel dat ik erg moe werd van de sessies. M’n concentratie werd dan ook minder en ik werd zelfs lichamelijk moe. Zodra dat gebeurde rondden we de sessie af.’ Dat was niet het enige effect wat de therapie op Serena had, ze had ook last van een aantal bijwerkingen die veel voorkomen bij EMDR. ‘Ik had altijd erg last van hoofdpijn erna, alsof m’n hoofd vol watten zat. Vooral de geluiden die binnenkwamen voelden anders, alsof ik een noise cancelling koptelefoon op had.’
Daarnaast gaf Serena aan dat het lichamelijk soms zelfs voelde alsof ze een marathon had gelopen. ‘Dat kwam waarschijnlijk doordat ik tijdens de therapie heel erg verkrampte.’ Hierdoor had ze, ook voor haar mentale gezondheid, altijd wel even de tijd nodig om te herstellen.
6. Herstellen na een sessie
‘Ik merkte dat als ik thuiskwam, ik niet zo goed kon loslaten wat er allemaal was gebeurd tijdens de therapie.’ Samen met haar therapeuten bedacht ze daarom wat ze kon doen om goed tot rust te komen na een sessie en alles even te kunnen verwerken. ‘Ik zette voordat ik wegging m’n yogaspulletjes klaar en een schrift, een pen en een theepot.’
Yoga en schrijven zijn twee dingen die Serena graag doet, die haar weinig energie kosten, maar waar ze ook energie van krijgt. ‘M’n hoofd zei tegen me dat ik in bed moest kruipen, maar ik wist dat me dat niet zou helpen. Door het klaarzetten van de spullen kon ik letterlijk niet om de dingen heen die me wél zouden helpen.’
Tip van Serena: ‘Iedereen heeft wel twee of drie activiteiten die je rust geven. Zoek wat werkt voor jou, zet het alvast klaar voordat je naar je therapie gaat. Zo kun je op een gezonde manier bezig gaan met verwerken.’
7. Verandering na EMDR
Sinds een paar weken hebben haar therapeuten samen met haar vastgesteld dat ze de therapie mag afronden. ‘Ik vind zelf dat er heel veel is veranderd. Als ik denk aan hoe goed het nu met me gaat, kan ik echt heel blij worden. Ik hoef niet meer zo alert te zijn over de vraag ‘wat als het nu fout gaat?’. Ook kan ik nu inzien dat ik geen schuld had in die nare situatie, zij waren de dader, niet ik. Ik heb meer ruimte in m’n hoofd om gewoon bezig te zijn met Serena, met mezelf.
‘Natuurlijk is er nog wel verwerkingstijd nodig, maar het is niet meer nodig om twee keer per week achter het lampje te gaan zitten.’ Serena vergelijkt het proces met hoe een vlinder zich ontpopt nadat het rupsje in de cocon zat. ‘Langzaam maar zeker krijg je steeds meer vrijheid terug.’
Wil je meer informatie over EMDR – maar dan in podcastvorm? Luister dan naar onderstaande aflevering van Fiercast voor een gesprek met Teunis Laverman, psychotherapeut, en Ward Mariman, GZ-psycholoog.
