Een mensenhandelaar dwingt zijn slachtoffer om seks (met anderen) te hebben of criminele feiten te plegen, met de bedoeling daar zelf beter van te worden. Bijvoorbeeld door er geld aan te verdienen. We noemen dit seksuele en criminele uitbuiting. Onder mensenhandel vallen daarnaast arbeidsuitbuiting en gedwongen orgaanverwijdering.

De mensenhandelaar kan verschillende vormen van dwang gebruiken. Sommige vormen zijn duidelijk herkenbaar, zoals dreiging met of gebruik van geweld. Dwang kan ook subtieler zijn. Zoals misbruik maken van de kwetsbare positie van een slachtoffer dat heel jong is, dat psychische problemen of een licht verstandelijke beperking heeft of dat andere problemen zoals schulden heeft. Vaak worden er ‘mooie’ beloftes gedaan en hebben slachtoffers hierbij niet in de gaten dat zij worden misleid of gemanipuleerd.

Is een slachtoffer minderjarig? Dan wordt automatisch geacht dat sprake is van dwang. Dwang hoeft dan dus niet apart te worden aangetoond.

Mensenhandel en uitbuiting zijn hetzelfde, maar de terminologie wordt vaak door elkaar gebruikt. Mensenhandel bestaat uit verschillende vormen van uitbuiting: seksuele uitbuiting, criminele uitbuiting, arbeidsuitbuiting en gedwongen orgaanverwijdering.

Seksuele uitbuiting is strafbaar als een van de vormen van mensenhandel. De pleger dwingt iemand tot (online) seksuele handelingen met de bedoeling hier zelf financieel beter van te worden. De pleger zet geweld of chantage in of maakt misbruik van de kwetsbaarheid van het (minderjarige) slachtoffer.

Criminele uitbuiting is strafbaar als een van de vormen van mensenhandel. Iemand dwingt een ander tot het plegen van (online) strafbare feiten met de bedoeling daar zelf financieel beter van te worden. Het kan hierbij gaan om verschillende vormen van criminaliteit, zoals diefstal, cybercrime, drugshandel en geweldsdelicten. Vaak is de uitbuiter onderdeel van een groter crimineel netwerk, of wordt de uitbuiter zelf ook uitgebuit. 

Ja, uitbuiting vindt zeker online plaats. Jongeren communiceren vooral online; internet is een essentieel onderdeel van hun leven en sociale media zijn niet meer weg te denken. Uitbuiters weten dat ook. Ze verleiden en ronselen jongeren online, chanteren en bedreigen ze met bijvoorbeeld naaktbeelden en weten precies hoe ze grip moeten krijgen op jongeren. Vervolgens worden jongeren uitgebuit voor (online) prostitutie of andere illegale activiteiten. Denk aan het gedwongen verrichten van seksuele handelingen voor de webcam, of het plaatsen van naaktbeelden op sites als OnlyFans. Ook criminele handelingen vinden soms deels of volledig online plaats. Denk aan fraude of het oplichten van bedrijven of personen. Ondertussen worden jongeren online in de gaten gehouden, doordat ze bijvoorbeeld altijd hun locatie moeten delen of constant online beschikbaar moeten zijn.

Ook ná de uitbuiting wordt vaak nog online controle uitgeoefend. Slachtoffers worden bedreigd en beïnvloed via bijvoorbeeld appjes om maar niet te stoppen met de gedwongen acties en geen aangifte te doen. Uitbuiting heeft tegenwoordig dus enorm veel online componenten.

Mensenhandel bij jongeren is vaak lastig te herkennen. Dat komt doordat uitbuiting zich vaak verborgen afspeelt, slachtoffers bang zijn, zich schamen en zichzelf niet altijd als slachtoffer zien. Ook zijn jongeren volop in ontwikkeling en is het soms lastig om pubergedrag te onderscheiden van signalen van uitbuiting. Soms zegt je intuïtie dat er iets mis is met een jongere. Dat gevoel is een waardevol eerste signaal. Wees ook alert op andere signalen, zoals wanneer een jongere zich plotseling anders gaat gedragen of kleden. Jongeren die extra kwetsbaar zijn, zoals jongeren uit een instabiel gezin, jongeren die een trauma en/of financiële problemen hebben, licht verstandelijk beperkt zijn of met verslavingsproblematiek kampen, lopen meer risico om slachtoffer of pleger te worden.

Signalen

• Een verandering in bijvoorbeeld gedrag, sociale contacten, schoolprestaties en verzuim en/of het gebruik van verdovende middelen;
• Betrokkenheid bij strafbare feiten en problemen met justitie;
• Problemen bij financiële instellingen.

Voor meer signalen klik hier.

Kom in actie als jij vermoedt dat een jongere in de problemen zit en wordt uitgebuit. Volg de meldcode:

1. Breng signalen in kaart.
2. Bespreek signalen (anoniem) met collega’s of deskundigen.
3. Bespreek de signalen met het slachtoffer (en alleen als dat absoluut veilig is ook met de ouders of verzorgers).
4. Weeg de verzamelde informatie af en trek een conclusie.
5. Neem een besluit: meld mensenhandel bij de zorgcoördinator mensenhandel bij jou in de regio en organiseer samen hulp.

Deze stappen zijn gebaseerd op de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling.

‘Straks verlies ik de vertrouwensband.’ ‘Wat als ik de jongere niet wil dat ik iets ga melden? Of het er überhaupt niet over wil hebben?’ ‘Mag ik dit wel bespreken in het kader van de AVG?’ ‘Ik dacht dat alleen jongens pleger zouden zijn en meisjes slachtoffer.’ Dit is een aantal gedachtes en drempels die je als professional kan ervaren als je vermoedt dat er sprake is van mensenhandel. Het vraagt daarnaast veel van je als professional om door te vragen op deze heftige problematiek, bijvoorbeeld omdat het over een persoonlijk onderwerp als seks gaat. Heel menselijk! Er zijn verschillende tips voor hoe je hiermee om kunt gaan. Bijvoorbeeld:

• Forceer niets, sluit goed aan bij de jongere en bepaal samen de volgende stap.
• Wees altijd eerlijk en transparant over wat je wel en niet kan, moet en gaat doen; doe geen beloftes die je niet waar kan maken.
• Blijf niet in je eentje rondtobben, maar vraag (anoniem) advies bij deskundigen over wat je het beste kan doen. Neem contact op met een zorgcoördinator mensenhandel bij jou in de buurt of chat met hulpverleners van Chat met Fier.

1. Luister goed – Dat betekent dat je je openstelt voor het verhaal van de jongere. Luister geïnteresseerd en empathisch.
2. Forceer niet – Neem alle tijd en forceer niet. Respecteer het tempo waarin de jongere vertelt en de informatie die hij, zij of hen jou geeft.
3. Maak er geen verhoor van – Doorvragen is prima, maar sla er niet in door. Je hoeft niet alles te weten om een beeld te krijgen.
4. Sluit aan – Sluit aan bij waar de jongere is en wat de jongere wil. Peil diens behoefte. Probeer samen in te schatten wat de beste vervolgstap is.
5. (Ver)oordeel niet – Heel belangrijk: geef geen oordeel! Stel geen vragen waarin een oordeel verstopt zit, of waarbij de jongere het gevoel krijgt dat jij er een oordeel over hebt.
6. Begrijp de angst en onderschat die niet – Veel slachtoffers zijn gemanipuleerd door hun uitbuiter en daardoor bang. Neem de angst serieus en kijk tegelijkertijd hoe je de jongere kan geruststellen.
7. Wees eerlijk en transparant – Belangrijk is dat je altijd eerlijk en transparant blijft in wat je doet of niet doet. Doe daarom alleen beloftes die je echt kan waarmaken.
8. Bepaal samen de volgende stap – Uiteindelijk wil je dat er een volgende stap gezet wordt. Tegelijkertijd wil je blijven aansluiten bij wat de jongere echt wil! Vind de juiste balans.
9. Wees voorzichtig met termen – Probeer weg te blijven van termen en labels (zoals ‘dader’ en ‘slachtoffer’) en bespreek vooral de zorgen.

Zorgcoördinatoren mensenhandel. Elke provincie heeft een zorgcoördinator mensenhandel. Op www.comensha.nl/voor-professionals/zorgcoordinatoren vind je per provincie contactgegevens van een zorgcoördinator bij jou in de buurt.

Veilig Thuis. Twijfel je of het gaat om huiselijk geweld, kindermishandeling of uitbuiting, dan kun je overleggen met Veilig Thuis via 0800-2000 of www.veiligthuis.nl.

Chat met Fier. Slachtoffers van seksuele uitbuiting, maar ook omstanders en professionals, kunnen online anoniem contact opnemen met hulpverleners van Chat met Fier via www.chatmetfier.nl.

Keerpunt. Slachtoffers van criminele uitbuiting, maar ook omstanders en professionals, kunnen online anoniem contact opnemen met het chatteam van Keerpunt via www.keerpunt.chat.

Centrum Seksueel Geweld (CSG). Als je te maken krijgt met een slachtoffer van seksueel geweld en vragen hebt, kun je contact opnemen met het CSG bij jou in de buurt. Contactgegevens vind je via www.centrumseksueelgeweld.nl/contact.

Politie. Elke politie-eenheid heeft een eigen AVIM (Afdeling Vreemdelingenpolitie, Identificatie en Mensenhandel). Met deze afdeling kun je contact opnemen als je signalen van online seksuele uitbuiting wilt melden of als een slachtoffer aangifte wil doen. Bel naar 0900-8844 en vraag naar het Team Migratiecriminaliteit en Mensenhandel. Bij spoed bel je altijd 112!

Ja, er is online hulp voor jongeren. Jongeren die te maken hebben met seksuele en criminele uitbuiting zijn er soms (nog) niet aan toe om hulp te vragen in hun omgeving. Uit onderzoek blijkt dat jonge slachtoffers vaak al een jaar in een onveilige situatie zitten voordat ze iets durven te ondernemen. Anonieme online hulp biedt vaak een oplossing om de eerste stap naar hulp te zetten. Als professional kun je jongeren wijzen op Chat met Fier (anonieme chat voor alle vragen of zorgen over uitbuiting) of Keerpunt (anoniem hulpplatform voor vragen of zorgen over criminele uitbuiting). Op beide hulpplatformen kun je ook als professional terecht.

Andere platformen waar jongeren terecht kunnen zijn:

Helpwanted
‘Als iemand je chanteert met naaktfoto’s of -video’s is dat niet jouw schuld. De persoon die jouw beelden verspreidt, of wil verspreiden, is fout. Maak jij dit mee, of heb je andere vragen over online veiligheid? Ga naar www.helpwanted.nl. Hier kun je anoniem advies vragen en hulp krijgen.’

Meld Misdaad Anoniem
‘Weet jij iets over criminele activiteiten? Heb je iets gezien of herken je iemand op beelden? Dan is dat waardevolle informatie die er toe kan leiden dat daders worden opgespoord en criminaliteit wordt gestopt. Maar wanneer de dader jou kent, voel je je misschien niet veilig om met naam en toenaam te melden. Daarom is er M. Bij M. meld je misdaad anoniem. Bel 0800-7000 of meld het online via www.meldmisdaadanoniem.nl.’

Slachtofferhulp Nederland
‘Slachtofferhulp Nederland helpt slachtoffers en nabestaanden van een strafbaar feit. Ook helpt ze getuigen en andere betrokken personen. De hulp is gratis. Ze kunnen bijvoorbeeld informeren over en begeleiden tijdens het strafproces. En vertellen wat je rechten zijn. Lees meer op www.slachtofferhulp.nl.’

Naast de tools die Fier en het CKM aanbieden, hebben wij een selectie gemaakt van tools van andere organisaties die kunnen helpen bij het tegengaan van mensenhandel tijdens je werk. Je vindt ze hieronder.

• 11VB signaleringstool van Koraal – Met behulp van 11VB kan het risico ingeschat worden of een meisje of jongen in handen kan vallen van een mensenhandelaar.
• Tool ‘Ik krijg toch nog een kans’ van de Merel van Groningen foundation – Een deskundigheidsbevorderingsinstrument dat opsporingsambtenaren helpt bij het herkennen en tegengaan van seksuele uitbuiting.
• Signaalkaarten van CoMensha – Voor verschillende beroepsgroepen waarmee mensenhandel herkend kan worden tijdens het werk.
• E-learning herkenning mensenhandel Rode Kruis – Voor professionals werkzaam in de asielketen.
• Training ‘Money is ’n mindf*ck’ van STRDR – Training voor gemeenten over criminele uitbuiting vanuit jongerenperspectief.
• Training Helse Liefde – Tweedaagse training voor professionals gericht op het leren herkennen van mensenhandel en hoe te handelen in het geval van mensenhandel.
• Signaleringstraining van Fairwork – ‘Mensenhandel in de Oekraïne-opvang: Herken jij het in je werk?’
• Webinar van Avans Hogeschool, Centre of Expertise Veiligheid & Veerkracht – Webinar over criminele uitbuiting met jongens als slachtoffer.
• Podcast van ‘Naomi Maakt Bespreekbaar’ – Elfdelige podcastserie over mensenhandel.